In deze samenvatting willen het European Prison Litigation Network (Europees Netwerk voor Gevangenisgeschillen), haar leden en partners nationale advocaten en burgerlijke maatschappelijke organisaties informeren over de belangrijkste juridische ontwikkelingen op het gebied van gevangeniskwesties in Europa.
Deze samenvatting omvat 14 lidstaten van de Europese Unie evenals Oekraïne, Moldavië, het Verenigd Koninkrijk en Rusland.
LEES DE VOLLEDIGE ANALYSE IN HET ENGELS >>
UITLEVERING
In Duitsland heeft het Federale Grondwettelijke Hof een uitleveringsprocedure van een gevangene aan Turkije opgeschort omdat de rechtbanken onvoldoende rekening hadden gehouden met het risico dat hij zelfmoord zou plegen tijdens de overbrenging of tijdens zijn opsluiting in Turkije.
In Oekraïne roept het aannemen van een wet die de gevangenissen benoemt waarin uitgeleverde gevangenen moeten worden opgesloten het probleem van discriminatie gebaseerd op de status van gevangenen op.
GEZONDHEID
In Bulgarije heeft een administratieve rechtbank geoordeeld dat binnenlandse preventieve rechtsmiddelen niet kunnen worden gebruikt om een tijdelijke strafopschorting te verkrijgen, die alleen door het openbaar ministerie kan worden bevolen.
In Duitsland heeft het Federale Grondwettelijke Hof de gevangenisdirectie opgedragen om een gevangene als voorlopige maatregel zes maanden opiaat substitutietherapie te geven.
In Italië heeft het Hof van Beroep het verzoek van een gevangene in hongerstaking voor een tijdelijke strafopschorting geweigerd omdat de achteruitgang van zijn gezondheid een gevolg was van zijn eigen beslissing om zijn hongerstaking voort te zetten.
In Moldavië is het Ministerie van Justitie de wetsvoorschriften aan het bijwerken met als doel de vervroegde vrijlating van ernstig zieke gevangenen te vergemakkelijken en om deze mogelijkheid uit te breiden voor gevangenen in voorlopige hechtenis.
In Polen, één jaar nadat een hervorming de mogelijkheid heeft voorzien voor gevangenen om online te kunnen genieten van medische services, is de gevangenisdienst er niet in geslaagd om dit te implementeren.
Nog in Polen betwist het Nationale Preventiemechanisme het standpunt van de Gevangenisdienst dat haar agenten geen toegang hebben tot de medische documentatie van gevangenen zonder hun voorafgaande schriftelijke toestemming.
In het Verenigd Koninkrijk heeft de Inspectie van het Gevangeniswezen een rapport uitgebracht waarin verschillende tekortkomingen worden gesignaleerd bij de overbrenging van acuut geestelijk onwel geworden gevangenen naar ziekenhuizen.
BEHEERSINSTRUMENTEN
In Oostenrijk beveelt een decreet uitgevaardigd door het Ministerie van Justitie dat alle gevangenen die uit de gevangenis worden geëscorteerd handboeien moeten dragen achter hun rug of moeten worden voorzien van fixatiegordels.
In Spanje geven twee rapporten die onlangs zijn gepubliceerd door de Catalaanse ombudsman en het Observatorium voor het Strafrechtelijk systeem en de Mensenrechten van de Universiteit van Barcelona aan dat het gebruik van mechanische fixatiesystemen voor medische en niet-medische redenen aanzienlijk is toegenomen in Catalonië. Dit gebruik in tegendeel afgenomen in gevangenissen die worden beheerd door de nationale gevangenisadministratie.
INTERNET TOEGANG
In Portugal heeft het Ministerie van Justitie een proefproject aangekondigd waarbij gevangenen beperkte toegang krijgen tot het internet in drie nationale gevangenissen.
In Oekraïne mogen gevangenen de website van het Europees Hof voor de Mensenrechten en haar elektronische communicatieservice consulteren. Nieuwe regels beperken echter de betaalde toegang tot het internet voor gevangenen die een disciplinaire sanctie van eenzame opsluiting uitzetten of die een verbod hebben om te communiceren met de buitenwereld.
LEVENSLANGE OPSLUITING
In Moldavië heeft het Ministerie van Justitie een workshop georganiseerd over levenslange gevangenisstraffen, teneinde het voor levenslang veroordeelde gevangenen gemakkelijker te maken om vrijlating te bekomen.
In Polen heeft de Commissaris voor de Mensenrechten het Ministerie van Justitie opgeroepen om de mogelijkheid af te schaffen om gevangenen te veroordelen tot levenslange gevangenisstraffen zonder de mogelijkheid van vervroegde vrijlating, geïntroduceerd door de vorige regering. Hij heeft ook zijn bekommernis geuit over recente wijzigingen die retroactief de voorwaarden wijzigen om in aanmerking te komen voor voorwaardelijke invrijheidsstelling voor gevangenen die bij een definitieve uitspraak zijn veroordeeld op de datum waarop de hervorming in werking trad.
In Oekraïne heeft het Grondwettelijk Hof een klacht tegen het nieuwe mechanisme voor de herziening van levenslange gevangenisstraffen onontvankelijk verklaard. De klacht haalde aan dat het gevangenen met levenslange gevangenisstraf, die op het moment dat het nieuwe mechanisme van kracht werd al meer dan 15 jaar van hun straf hebben uitgezeten, discrimineert.
MATERIËLE DETENTIEOMSTANDIGHEDEN
In België hebben de Frans- en Duitstalige Orde van Advocaten en de Liga voor de Mensenrechten memoranda voorafgaand aan de federale verkiezingen van juni 2024 gepubliceerd. Ze stellen beiden structurele oplossingen voor om de detentieomstandigheden en de overbevolking in gevangenissen te verbeteren.
In Bulgarije heeft een administratieve rechtbank breed de onmenselijke en vernederende behandeling bepaald, door te stellen dat het onvermogen van de gevangenisdirectie om het bedlinnen van gevangenisbedden en persoonlijk ondergoed minstens eens per week te vervangen onder deze categorie valt.
In de Tsjechische Republiek is de ingangsdatum van een decreet dat de minimale persoonlijke ruimte per gevangene vergroot, aanvankelijk gepland voor januari 2024, uitgesteld naar januari 2027.
Het geval van een Italiaanse burger die werd vastgehouden in Hongarije heeft de aandacht getrokken op de detentieomstandigheden aldaar, en dit vormt het onderwerp van discussies in het Europese Parlement.
In Italië verschilde een oordeel over detentieomstandigheden van de algemene aanpak van binnenlandse rechtbanken, dat niet enkel rekening hield met de persoonlijke ruimte waarover gevangenen beschikken maar ook met het algemene niveau van hygiëne in de inrichting.
In Moldavië heeft een onderzoek naar de detentieomstandigheden in de gevangenisinstelling van Chișinău, uitgevoerd door de Promo-LEX Vereniging, aan het licht gebracht dat de reële capaciteit van de gevangenis veel lager was dan de officiële capaciteit, wat het niveau van overbevolking verhoogde.
In Polen heeft de Commissaris voor de Mensenrechten de autoriteiten gewaarschuwd voor de slechte staat van gevangeniscellen, waar nieuw aangekomen gevangenen tijdelijk worden vastgehouden na hun aankomst.
In Roemenië heeft het Opperste Gerechtshof geoordeeld dat de schadeclaims voor immateriële schade als gevolg van ontoereikende gevangenisomstandigheden moeten worden gericht aan de Roemeense staat, niet aan de gevangenisdirectie.
In Oekraïne heeft het Ministerie van Justitie bevolen om de ingangsdatum van wijzigingen die de toegang van gevangenen tot badkamers regelen uit te stellen tot januari 2025.
NGOs
In Rusland blijft de publieke ruimte kleiner worden, waarbij de autoriteiten de Anarchist Black Cross Federation “ongewenst” verklaren en Oleg Orlov, een prominente mensenrechtenactivist en mede-voorzitter van het Memorial Centrum voor Mensenrechten veroordeelt tot tweeënhalf jaar gevangenisstraf.
STRAFWETGEVING
In België is een nieuwe strafwetgeving en een volledige herziening van het Strafwetboek aangenomen. Hoewel opsluiting nu is bepaald als laatste redmiddel in het Strafwetboek, breiden de hervormingen het gebruik van voorlopige hechtenis uit, definiëren ze nieuwe misdrijven en verhogen ze de straf voor bepaalde misdrijven. De Frans- en Duitssprekende Orde van Advocaten en de Liga voor Mensenrechten hebben deze maatregelen bekritiseerd, stellende dat het risico op verslechtering van de nu al ernstige overbevolking in gevangenissen bestaat.
In Griekenland zullen ingrijpende hervorming van het onlangs aangenomen Strafwetboek (2019, gewijzigd in 2021 en 2022) aanzienlijke gevolgen hebben voor de rechten van gevangenen en de detentieomstandigheden. De hervormingen zullen onder andere de duur van gevangenisstraffen verhogen, de mogelijkheid beperken om vrijheidsstraffen op te schorten en voorwaardelijke vrijlating te verlenen, de toepassing van voorhechtenis verhogen en het jeugdrecht aanscherpen.
In Spanje heeft de Catalaanse Regering een strategie van twee jaren aangenomen om alternatieven voor detentie en open detentieregime te bevorderen.
VOORHECHTENIS
In Polen heeft het Ministerie van Justitie het probleem van het misbruik van voorhechtenis erkend, en aangekondigd dat het werk maakt van het wijzigen van de criteria om dit te bevelen.
GEVANGENISPERSONEEL
In Frankrijk is een hervorming die de status van gevangenisbewakers wijzigt van kracht geworden. De hervorming verhoogt met name de diplomavereisten voor gevangenisbewakers en verhoogt hun salarissen.
GEVANGENEN IN OORLOGSTIJD
In Oekraïne werd de leider van een correctionele kolonie bij verstek veroordeeld tot levenslange opsluiting omdat hij de Russische bezettingsmacht had toegelaten om een deel van de faciliteit waarvoor hij verantwoordelijk was te gebruiken, evenals gevangenis arbeidskrachten.
Nog in Oekraïne voorziet een nieuwe wet dat gevangenen die niet hun volledige straf hebben uitgezeten omdat ze onvrijwillig naar Rusland werden overgebracht, de rest van hun straf moeten uitzitten van zodra ze terugkeren naar Oekraïne.
PRIVÉ- EN GEZINSLEVEN
In de Tsjechische Republiek verenigt een nieuwe wet de regels volgens welke de gevangenisdirectie het inkomen van gevangenen moet beheren. Het garandeert met name dat een deel van het inkomen van gevangenen aan hen moet worden overhandigd om in hun basisbehoeften (gezondheid, hygiëne, voedsel) te voorzien.
In Hongarije hebben familieleden van gevangenen gemeld dat er een positieve verandering is voor wat betreft bezoekregelingen, waarbij plafondhoge transparante scheidingswanden zijn vervangen door 20-50 cm hoge scheidingswanden, waardoor beperkt fysiek contact aan het begin en einde van de bezoeken mogelijk is.
In Italië heeft het Grondwettelijk Hof de rechten van gevangenen op affectie erkend en geoordeeld dat gevangenen contact met hun echtgeno(o)t(e) moeten kunnen hebben zonder toezicht van de gevangenisdirectie. Het benadrukte dat het behoud van de emotionele banden essentieel is voor de geestelijke gezondheid van gevangenen die samen met fysieke gezondheid de kern van hun menselijke waardigheid vormen.
In Moldavië is een recente hervorming van de Executiecode er op gericht om bezoeken op korte termijn en lange termijn te vergemakkelijken. De hervorming verbetert ook de bescherming van gevangenen die zichzelf hebben verminkt en versterkt het recht van gevangenen om te klagen.
In Polen heeft de regering de wijzigingen van haar voorganger ongedaan gemaakt die gevangenen toestond om minimaal twee keer per week hun familie te bellen.
Nog in Polen heeft de Commissaris voor de Mensenrechten het Ministerie van Justitie gewaarschuwd over de situatie van gevangenen die hun gevangenisstraf uitzitten op een plek ver van hun familie – een fenomeen dat vrouwen in gevangenissen onevenredig zwaar treft.
In Rusland hebben een besluit van het Opperste Gerechtshof en recente wetgeving het contact van gevangenen met de buitenwereld verder beperkt door het gebruik van draagbare radio-ontvangers te bannen en de overdracht van mobiele telefoons of andere communicatiemiddelen aan gevangenen strafbaar te maken.
In Oekraïne heeft het Grondwettelijk Hof delen van het Strafrecht ongrondwettelijk verklaard en levenslang veroordeelde gevangenen het recht ontzegd om tijdelijk uit de gevangenis te worden vrijgelaten om een ernstig ziek familielid te bezoeken of zijn/haar begrafenis bij te wonen.
PROCEDURELE RECHTEN
In Frankrijk heeft een administratieve rechtbank geoordeeld dat het recht van een gevangene om een hoorzitting persoonlijk bij te wonen een onderdeel is van zijn/haar recht op een doeltreffend rechtsmiddel. De aanvrager die zijn plaatsing in eenzame opsluiting aanvocht, mocht om veiligheidsredenen de hoorzitting niet persoonlijk bijwonen.
REGIME
In Hongarije heeft een onlangs aangenomen ministerieel decreet de regels vastgesteld voor het nieuwe beloning-straf systeem dat de detentieregimes van gevangenen bepaalt.
In Litouwen heeft een bevel van de Gevangenisdienst verplicht elektronisch toezicht geïntroduceerd voor gevangenen die naar een tussenhuis worden overgebracht gedurende ten minste één maand vanaf de datum van hun overbrenging.
HERINTEGRATIE
In Rusland is een nieuwe wet op de proeftijd van kracht geworden die verschillende maatregelen vastlegt om de herintegratie van gevangenen te vergemakkelijken. Experts hebben de vaagheid bekritiseerd van de wet die weinig nieuws toevoegt aan het huidige kader en geen rekening houdt met het feit dat gevangenen massaal zijn aangeworven om deel te nemen aan het conflict in Oekraïne.
RECHTSMIDDELEN
In Bulgarije vertonen recente jurisprudentie van administratieve rechtbanken over zaken die verband houden met beschuldigingen van onmenselijke en vernederende behandeling discrepanties met betrekking tot de vergoeding door gevangenen van juridische kosten die door de gevangenisdirectie zijn opgelopen wanneer zij de zaak hebben verloren. Dit creëert juridische onzekerheid over het gebruik van preventieve en compenserende rechtsmiddelen in gevangeniszaken.
RECHT OP LEVEN
In Rusland wijst het brutale overlijden van verschillende prominente figuren in gevangenissen, zoals Alexei Navalny, en recente statistische gegevens op diverse schendingen van het recht op leven van gevangenen.
STRAFAANPASSING
In Portugal heeft een Hof van Beroep geoordeeld dat er rekening moet worden gehouden met gratiemaatregelen bij het berekenen van de duur van een uitgezeten straf, als criterium voor het recht van een gevangene voor een strafaanpassing.
In het Verenigd Koninkrijk heeft het Hooggerechtshof geoordeeld dat een juridische hervorming die kinderen, die zijn veroordeeld voor moord en zijn berecht nadat ze 18 jaar zijn geworden, het recht ontzegt op strafvermindering op grond van uitzonderlijke vooruitgang, niet in overeenstemming is met de Europese Conventie voor de Mensenrechten.
OVERBRENGING
In Duitsland heeft het Federale Grondwettelijk Hof de juridische bescherming van gevangenen bij overbrenging verhoogd. De zaak ging over een gevangene die slechts op de hoogte werd gebracht van zijn overbrenging net voordat deze plaatsvond, ondanks het feit dat dit zeven weken eerder was beslist.
WERK
In Duitsland werden belangrijke elementen van een rapport dat werd gepubliceerd door een werkgroep over gevangeniswerk gecommuniceerd. Het rapport verwacht een verhoging van de vergoeding tot 15% van gemiddelde loon in het land, en in de wijziging van het systeem van niet-monetaire compensatie (een strafvermindering van maximaal 12 dagen voor elk jaar werk).
In Italië heeft een Arbeidsrechtbank geoordeeld dat ex-gevangenen recht hebben op werkloosheidsvoordelen voor het werk dat ze hebben verricht in de gevangenis, ongeacht of ze gewerkt hebben voor een privébedrijf of voor de gevangenisdirectie.
In Spanje heeft een rapport van de Catalaanse Ombudsman de talrijke tekortkomingen in de verf gezet inzake de organisatie van gevangeniswerk in de regio (van lage tewerkstellingsgraad, vooral voor vrouwen, over lage bezoldigingen en gebrek aan werknemersvertegenwoordiging).
Bijzondere dank aan onze leden en partners voor het gezamenlijk opstellen van deze samenvatting!
Gefinancierd door de Europese Unie en het Robert Carr Fonds. De gepresenteerde standpunten en meningen komen alleen van de auteurs en komen niet noodzakelijkerwijs overeen met die van de Europese Unie, de Europese Commissie of het Robert Carr Fonds. Noch de Europese Unie, noch het Robert Carr Fonds zijn hiervoor aansprakelijk.
