Met deze samenvatting willen het European Prison Litigation Network (Europees Netwerk voor Gevangenisgeschillen), haar leden en partners uit Europa nationale advocaten en burgerlijke maatschappelijke organisaties informeren over de belangrijkste juridische ontwikkelingen op het gebied van gevangeniskwesties in Europa.
Deze samenvatting omvat 14 lidstaten van de Europese Unie evenals Oekraïne, Moldavië, Georgië, het Verenigd Koninkrijk en Rusland.
INHOUD >> TUCHT, GEZONDHEID, DETENTIEDUUR, LGBTIQA+, LEVENSLANGE GEVANGENISSTRAF, MATERIËLE DETENTIEOMSTANDIGHEDEN, NGO/NHRI, GEVANGENISPERSONEEL, GEVANGENIS SUBCULTUUR, GEVANGENISSEN IN OORLOGSTIJD, PRIVÉ- EN GEZINSLEVEN, PROCEDURELE RECHTEN, PROTESTEN, BELEID, SOCIALE RECHTEN, ZELFMOORD, FOLTERING EN MISHANDELING, VROUWEN
LEES DE VOLLEDIGE VERSIE IN HET ENGELS >>
TUCHT
In België heeft de Raad van State een inperking op verlenging van de tuchtmaatregel van eenzame opsluiting ingevoerd bij een tweede overtreding tijdens een isolatieperiode, waarbij er sprake is van ernstige schade aan de fysieke integriteit van een persoon. De raad heeft daarnaast bepaald dat de totale periode van eenzame opsluiting als gevolg van meerdere sancties niet langer mag zijn dan 45 dagen.
GEZONDHEID
In Italië heeft een NGO bij het Openbaar Ministerie een klacht ingediend tegen alle lokale gezondheidsdiensten die verantwoordelijk zijn voor het verstrekken van gezondheidszorg in gevangenissen, omdat ze niet aan hun missie voldoen.
In Moldavië heeft het Ministerie van Justitie een regeling aangenomen om de vervroegde vrijlating van ernstig zieke gevangenen te vergemakkelijken. Aanleiding voor dit initiatief, dat deel uitmaakt van een bredere gevangenishervorming, was een recente uitspraak van het EHRM over een gevangene die in voorlopige hechtenis overleed als gevolg van ontoereikende medische zorg en het ontbreken van een vrijlatingsregeling voor ernstig zieke personen.
In Portugal heeft een Hof van Beroep geoordeeld dat het gebruik van handboeien bij een gevangene tijdens een psychiatrisch onderzoek zonder veiligheids- of medische rechtvaardiging diegene in een inferieure positie plaatst, wat de onderzoeksresultaten kan beïnvloeden en kan leiden tot ongeldigheid van het verzamelde bewijs.
Eveneens in Portugal heeft een Hof van Beroep het verzoek om de vervroegde vrijlating van een 79-jarige gevangene verworpen die leed aan een progressieve en onomkeerbare ziekte, op grond van het feit dat hij in de gevangenis een adequate behandeling kon krijgen die hem klinisch stabiel kan houden.
DETENTIEDUUR
In Tsjechië heeft het Constitutionele Hof de methode voor het berekenen van het aantal dagen huisarrest (als alternatief voor voorlopige hechtenis) verduidelijkt, door deze in mindering te brengen op de duur van de uit te zitten straf.
In Portugal heeft een Hof van Beroep geoordeeld dat rechtbanken bij het tellen van het aantal dagen dat is doorgebracht in detentie, met inbegrip van voorlopige hechtenis, rekening moeten houden met volledige tijdvakken van 24 uur, ongeacht het aantal overbrugde kalenderdagen.
LGBTIQA+
In Polen hebben de Helsinki Foundation for Human Rights en de Mensenrechtencommissaris een beroep gedaan op de directeur-generaal van het gevangeniswezen om maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat de rechten van transgenders in Poolse gevangenissen gerespecteerd worden, met inbegrip van specifieke richtlijnen. De beroepszaken volgen op de aanname van de allereerste uitspraak van het EHRM over de situatie van een transgender gevangene in Polen.
LEVENSLANGE GEVANGENISSTRAF
In Duitsland heeft een rechtbank een nauwkeurig tijdschema voor gevangenisverlof opgesteld, waar een levenslang veroordeelde recht op heeft op grond van een regeling voor vervroegde vrijlating. De rechtbank benadrukte dat het gevangenisbestuur langdurig gedetineerden proactief moet voorbereiden op een dergelijk verlof, dat een cruciale rol speelt bij hun toegang tot vervroegde vrijlating.
In Hongarije heeft een Hof van Beroep een voorwaardelijke invrijheidsstelling verleend aan een levenslang veroordeelde gevangene, na 24 jaar uitgezeten gevangenisstraf. In een vonnis dat de argumenten van het gevangenisbestuur en het Openbaar Ministerie afwees, benadrukte de rechtbank dat een beslissing over voorwaardelijke invrijheidsstelling niet uitsluitend gebaseerd kan zijn op de materiële ernst van het gepleegde misdrijf, maar ook op de rehabilitatiedoelstelling van de gevangenisstraf. Het gebrek aan toegang voor levenslang veroordeelden tot mechanismen voor herziening van straffen binnen een periode van 25 jaar wordt op het niveau van de Raad van Europa regelmatig aan de kaak gesteld.
In Litouwen zijn amendementen aangenomen om gevangenen met een levenslange gevangenisstraf toe te staan om een kort familieverlof op te nemen. Ze moeten worden begeleid, geboeid en onder elektronisch toezicht staan. De amendementen werden aangenomen nadat het Constitutionele Hof had geoordeeld dat het verbod op kortdurend gevangenisverlof voor levenslang veroordeelden tegen de grondwet indruiste.
In Moldavië hebben amendementen de mogelijkheid van voorwaardelijke vrijlating voor levenslang veroordeelden geïntroduceerd om na 25 jaar plaats te laten vinden, ter vervanging van de 30 jaar binnen het huidige wettelijke kader.
MATERIËLE DETENTIEOMSTANDIGHEDEN
In Bulgarije hebben administratieve rechtscolleges tegenstrijdige uitspraken gedaan over de vraag of besmetting met bedwantsen in gevangenissen een onmenselijke en vernederende behandeling is.
In Rusland heeft het Constitutionele Hof de toepassing van de wet op voorlopige hechtenis verruimd met tijdelijke hechtenis in voorarrestcellen van gerechtsgebouwen. Dit houdt in dat dergelijke cellen moeten voldoen aan de vereiste normen voor detentieomstandigheden en dat gedetineerden die in deze cellen worden vastgehouden het recht hebben om een klacht in te dienen wegens ondermaatse detentieomstandigheden.
NGO/NHRI
In Bulgarije heeft een administratief rechtscollege voor het eersteen NGO opgedragen om inspectierapporten in te over te leggen over de detentieomstandigheden in de context van aanwending van preventieve rechtsmiddelen door gevangen die over hun detentieomstandigheden klagen.
In Portugal heeft het Nationale Preventiemechanisme haar activiteitenrapport voor 2023 gepubliceerd, waarin de belangrijkste kwesties van het gevangenissysteem uiteen worden gezet (waaronder materiële detentieomstandigheden, tucht, onderzoek naar beschuldigingen van mishandeling, gezondheidszorg en de situatie van gevangenen in kwetsbare situaties (vanwege nationaliteit, leeftijd, mobiliteit, handicap of seksuele geaardheid).
GEVANGENISPERSONEEL
In Spanje heeft het lagerhuis van het parlement een wetsvoorstel aangenomen om gevangenismedewerkers als wetshandhavers te erkennen.
GEVANGENIS SUBCULTUUR
In Moldavië heeft de regering een consultatie georganiseerd met betrekking tot het actieplan voor de aanpak van de gevangenis subcultuur voor 2024-2027.
GEVANGENISSEN IN OORLOGSTIJD
In wat omschreven wordt als de grootste gevangenenruil sinds het einde van de Koude Oorlog, zijn er tussen Rusland en de Verenigde Staten en Europese landen 24 gevangenen uitgewisseld.
PRIVÉ- EN GEZINSLEVEN
In Hongarije geeft een gevangenisrichtlijn aan bepaalde gedetineerden toestemming om kort fysiek contact te hebben aan het begin en einde van bezoekmomenten.
In Polen heeft de Mensenrechtencommissaris een brief gestuurd aan de Directeur-Generaal van het gevangeniswezen, waarin hij wees op de problemen waar gedetineerden te maken hebben als zij willen trouwen. Deze omvatten de onterechte weigering van toestemming om te trouwen, het kort voor de trouwdatum overplaatsen van gedetineerden naar een andere locatie, de eis om hun intentie tot het sluiten van een huwelijk aan te tonen, de verplichting om tijdens de ceremonie een gevangenisuniform te dragen en de onmogelijkheid om de gebeurtenis met familieleden te vieren.
In Rusland geven recente amendementen toestemming aan veroordeelde gevangenen in voorlopige hechtenis om kortdurend en echtelijk bezoek te ontvangen.
In Oekraïne hebben recente amendementen de mogelijkheid uitgebreid voor bepaalde categorieën gevangenen om telefoons en laptops te gebruiken en om elektronische documenten te ontvangen.
PROCEDURELE RECHTEN
In België kunnen gerechtelijke instanties die klachten van gevangenen tegen beslissingen van de gevangenisdirecteur beoordelen niet langer nietig verklaarde beslissingen over een speciaal veiligheidsregime vervangen. Ze kunnen de gevangenisdirecteur alleen opdragen een nieuwe beslissing te nemen of de beslissing nietig te verklaren.
In Rusland hebben amendementen geleid tot een vertienvoudiging van bepaalde griffierechten voor civiele en administratieve procedures en tot de invoering van nieuwe tarieven voor andere soorten procedures. Dit zal de toegang tot het rechtssysteem voor economisch achtergestelde eisers belemmeren, waaronder gevangenen.
In Spanje heeft het gevangenisbestuureen richtlijn aangenomen die voorschrijft dat alle gevangenissen een ruimte beschikbaar moeten stellen waar gevangenen en hun advocaten elkaar zonder fysieke barrières kunnen ontmoeten en laptops kunnen gebruiken.
PROTESTEN
In Rusland hebben er in de zomer in gevangenissen twee rellen plaatsgevonden waarbij mensen gegijzeld werden. Volgens deskundigen wijzen ze op de structurele tekortkomingen die inherent zijn aan het Russische penitentiaire systeem, waaronder corruptie onder gevangenispersoneel en hun wreedheid jegens gevangenen.
BELEID
In België is een speciaal detentiebeleid opgezet voor gevangenen die een “reëel en ernstig” veiligheidsrisico vormen vanwege hun banden met georganiseerde misdaad en drugshandel.
In Spanje heeft het gevangenisbestuur een richtlijn aangenomen om de leefomstandigheden in een open gevangenis te reguleren en te homogeniseren.
SOCIALE RECHTEN
In Duitsland heeft de deelstaat Noordrijn-Westfalen een wetsontwerp aangenomen om het beloningssysteem te wijzigen voor gevangenen die in gevangenissen tewerkgesteld worden. Dit initiatief volgt op een recente uitspraak van het Federale Constitutionele Hof, dat oordeelde dat het systeem in strijd is met de grondwet.
Eveneens in Duitsland, in reactie op een parlementaire vraag over de opname van gevangenen in het staatspensioenstelsel, heeft de bondsregering geantwoord dat dit weliswaar de reclassering van gevangenen ten goede zal komen, maar dat het de verantwoordelijkheid van de deelstaten is om de sociale premies en het gebruik ervan te reguleren.
ZELFMOORD
In Italië laten recente cijfers een toename in het aantal zelfmoorden zien bij gevangenen en gevangenispersoneel, die worden toegeschreven aan de slechte omstandigheden in de gevangenissen en het feit dat gevangenissen te vol zitten.
FOLTERING EN MISHANDELING
In Polen heeft het Ministerie van Justitie plannen aangekondigd om het wetboek van strafrecht te hervormen om van foltering een op zichzelf staande misdaad te maken, zoals wordt vereist door het VN-verdrag tegen Foltering.
Eveneens in Polen heeft de Mensenrechtencommissaris een brief aan het Ministerie van Justitie geschreven waarin hij opriep tot maatregelen om de manier waarop verwondingen bij gevangenen gedocumenteerd worden te veranderen en om deze procedures in overeenstemming te brengen met de internationale normen.
In Portugal heeft het Nationale Preventieve Mechanisme geconstateerd dat het gevangenispersoneel onvoldoende op de hoogte was van de procedures voor het melden van bewijs of beschuldigingen van mishandeling aan de gevangenisdirectie of het Openbaar Ministerie.
VROUWEN
In Litouwen is door de Ombudsman een rapport gepresenteerd dat systemische problemen in vrouwengevangenissen onthult, met name op het gebied van gezondheidszorg en verslavingsbehandeling.
Bijzondere dank aan onze leden en partners voor het gezamenlijk opstellen van deze samenvatting!
Gefinancierd door de Europese Unie en het Robert Carr Fonds. De gepresenteerde standpunten en meningen komen alleen van de auteurs en komen niet noodzakelijkerwijs overeen met die van de Europese Unie of het Robert Carr Fonds. Noch de Europese Unie, noch het Robert Carr Fonds zijn hiervoor aansprakelijk.
