Celem niniejszego podsumowania przygotowanego przez European Prison Litigation Network (Europejską Sieć Litygacji Penitencjarnej), jej członków i partnerów jest informowanie działających w poszczególnych krajach prawników i organizacji społeczeństwa obywatelskiego o najważniejszych zmianach prawnych dotyczących więziennictwa w Europie.
Podsumowanie to zawiera wiadomości z 14 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z Ukrainy, Mołdawii, Wielkiej Brytanii i Rosji.
PRZECZYTAJ PEŁNĄ ANALIZĘ W JĘZYKU ANGIELSKIM >>
KONTAKTY ZE ŚWIATEM ZEWNĘTRZNYM
Przepisy prawne, które niedawno weszły w życie w Rumunii, rozszerzają możliwość odbywania widzeń intymnych u osób tymczasowo aresztowanych przez ich małżonków lub stałych partnerów. Dotychczas z widzeń intymnych mogły korzystać wyłącznie osoby odbywające karę pozbawienia wolności.
Brytyjski High Court uchylił decyzję dyrektora zakładu karnego o odrzuceniu złożonego przez osobę osadzoną wniosku o umożliwienie wzięcia udziału w telefonicznym wywiadzie prowadzonym przez dziennikarza i uszczegółowił warunki, na jakich więźniowie mogą wchodzić w interakcje z mediami.
DYSCYPLINA
Ostatnie wyroki bułgarskich sądów administracyjnych wskazują na zróżnicowane podejście do możliwości odwołania się do sądu od kar dyscyplinarnych innych niż umieszczenie w celi izolacyjnej. Takie rozbieżności skutkują brakiem pewności prawnej i wiążą się z koniecznością harmonizacji orzecznictwa.
OCHRONA ZDROWIA
Parlament austriacki zmienił wcześniej uchwalone poprawki do ustawy o areszcie prewencyjnym, w celu zagwarantowania, że żadna z osób objętych aresztem prewencyjnym nie zostanie zwolniona bez należytego przygotowania. Zmodyfikowane przepisy zmieniają również procedurę kontroli stosowania tego środka w przypadku przestępstw popełnionych przez nieletnich.
W Polsce Służba Więzienna i Ministerstwo Zdrowia odrzuciły propozycję Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczącą dostosowania przepisów w sposób gwarantujący zrównanie jakości świadczeń ochrony zdrowia dostępnych w zakładach karnych i świadczeń dostępnych dla ogółu społeczeństwa. Rzecznik zwrócił się o zmianę przepisów po przyjęciu nowej ustawy o monitorowaniu jakości świadczeń opieki zdrowotnej, z zakresu której wyłączono jednak więzienną służbę zdrowia.
Tymczasem polski Rzecznik Praw Pacjenta stwierdził, że nie jest właściwy do rozpatrywania skarg dotyczących niewłaściwej opieki medycznej w zakładach karnych..
W Portugalii nowa ustawa o ochronie zdrowia psychicznego zniosła możliwość przedłużania na czas nieokreślony stosowania izolacyjnych środków zabezpieczających (umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym lub na wydzielonym oddziale lub w wydzielonej jednostce zakładu karnego) wobec osób, które popełniły przestępstwo, ale zostały uznane za niepoczytalne z uwagi na zaburzenia zdrowia psychicznego. Pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów, środki tego rodzaju stosowane były bezterminowo pomimo tego, że w prawie portugalskim nie funkcjonuje kara dożywotniego pozbawienia wolności.
Hiszpański Sekretariat Generalny Więziennictwa ogłosił, że jeden z zakładów karnych w tym kraju zostanie przekształcony w więzienny szpital psychiatryczny w celu zapewnienia specjalistycznej opieki zdrowotnej osobom osadzonym z zaburzeniami psychicznymi.
PRZELUDNIENIE
Belgijski sąd nakazał państwu zmniejszenie wskaźnika obłożenia przepełnionych zakładów karnych do 110% w ciągu sześciu miesięcy i likwidację przeludnienia w terminie pięciu lat, pod rygorem konieczności zapłaty kary pieniężnej.
We Francji sąd administracyjny, działając w charakterze sędziego ds. zabezpieczeń, odrzucił złożony przez organizacje pozarządowe wniosek o zapobieżenie kierowaniu kolejnych skazanych do odbycia kary w przepełnionym zakładzie karnym. Sąd powołał się na brak uprawnień do orzekania w przedmiocie takich środków.
Z raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji za rok 2022 wynika, że w Portugalii ponad połowa zakładów karnych jest przepełniona.
Dyrektor generalny rumuńskiej Krajowej Administracji Więziennej stwierdził, że problem przeludnienia tamtejszych zakładów karnych zostanie rozwiązany do końca 2024 roku dzięki rozbudowie infrastruktury więziennej. Biorąc jednak pod uwagę, że coraz więcej osób trafia do systemu penitencjarnego, wątpliwe jest, czy ten problem da się rozwiązać jedynie poprzez zastosowanie takich środków.
W Wielkiej Brytanii zwiększono maksymalną długość okresu stosowania środka zabezpieczającego w postaci aresztu domowego z 135 do 180 dni. Przedłużenie to ma na celu zmniejszenie przeludnienia zakładów karnych.
PRAWO KARNE
W Mołdawii, zgodnie z nowelizacją kodeksu karnego, minimalny i maksymalny wymiar kary może zostać obniżony o jedną trzecią lub jedną czwartą – odpowiednio w przypadku przyznania się oskarżonego do winy i w przypadku, gdy oskarżony wystąpił o wykorzystanie w procesie dowodów zgromadzonych na etapie postępowania przygotowawczego.
Nowelizacja rosyjskiego Kodeksu postępowania karnego obliguje sądy do rozważenia stosowania środków alternatywnych do tymczasowego aresztowania wobec osób oskarżonych o przestępstwa gospodarcze, co ma umożliwić im dalsze prowadzenie działalności.
RZECZY OSOBISTE
Na Węgrzech zarządzeniem Penitencjarnego Zarządu Głównego umożliwiono osobom osadzonym wyrażenie zgody na to, by część pieniędzy przekazywanych do depozytu została wykorzystana przez kierownictwo zakładu karnego do uregulowania długów osadzonego wobec zakładu karnego, niezależnie od pierwotnego celu przekazania pieniędzy. Niepokojącym następstwem wspomnianej regulacji jest możliwość wywierania presji na osadzonych przez personel zakładu karnego w celu skłonienia ich do wyrażenia zgody na takie rozwiązanie.
Nowelizacja rosyjskiego Kodeksu postępowania karnego ma na celu ochronę pozostawionego bez dozoru mienia osób skazanych na czas pozbawienia takich osób wolności. Dotyczy to m.in. miejsc zakwaterowania osób skazanych.
REFORMY WIĘZIENNICTWA
W Belgii rząd przedstawił propozycję zmiany w prawie penitencjarnym, które ograniczałoby przysługujące osobom osadzonym prawo do składania skarg i zakres niezależnego monitoringu więziennictwa.
WIĘZIENIA W CZASIE WOJNY
W Rosji wciąż trwa prowadzona przez tamtejsze Ministerstwo Obrony rekrutacja więźniów na potrzeby prowadzenia wojny w Ukrainie. Kampanie rekrutacyjne odbywają się w większości regionów Rosji, a także w okupowanych regionach Ukrainy. Nieokreślona liczba więźniów biorących udział w wojnie z Ukrainą została już ułaskawiona dekretem prezydenckim.
W Ukrainie nowa ustawa reguluje m.in. funkcjonowanie obozów jenieckich w czasie wojny i w okresie powojennym. Umożliwia umieszczenie w obozach zarówno jeńców wojennych, jak i jeńców wojennych skazanych za popełnienie przestępstwa, pod warunkiem, że przetrzymywani są osobno.
PRYWATYZACJA
W Belgii Trybunał Obrachunkowy opublikował raport podkreślający, że model zarządzania zakładami karnymi na zasadzie partnerstwa publiczno-prywatnego jest nieuzasadniony z punktu widzenia właściwej analizy kosztów i korzyści.
PRAWA PROCESOWE
Bułgarskie sądy administracyjne w dalszym ciągu przyznają osobom osadzonym przetrzymywanym w złych warunkach bardzo niskie odszkodowania za nieludzkie i poniżające traktowanie.
We Francji sąd administracyjny, działając w charakterze sędziego ds. zabezpieczeń, stwierdził, że władze nie wykonały poprzedniego postanowienia nakazującego poprawę warunków osadzenia w jednym z francuskich zakładów karnych i zarządził podjęcie dodatkowych działań. Żądanie ustanowienia zabezpieczenia uzasadnione zostało ustaleniami z niezapowiedzianej wizyty w tym zakładzie karnym przeprowadzonej przez wiceprzewodniczącego Izby Adwokackiej, do której doszło na mocy niedawno przyjętego ustawodawstwa.
Na Węgrzech niedawno znowelizowane przepisy ustanawiają dodatkowe możliwości dochodzenia odszkodowania za niesłuszne pozbawienie wolności. Ta pozytywna zmiana współistnieje jednak z istotnymi niedociągnięciami zmienionych regulacji (takimi jak niska stawka odszkodowania, brak automatycznego odszkodowania), które należy usunąć.
W Polsce nadmierna długość okresu tymczasowego aresztowania jest problemem systemowym, jak wskazano w niedawnym wspólnym wystąpieniu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i Naczelnej Rady Adwokackiej do Komitetu Ministrów Rady Europy. Autorzy wystąpienia wskazują, że orzeczenia sądowe przedłużające okres tymczasowego aresztowania mają charakter szablonowy.
Portugalski Sąd Najwyższy odrzucił jako niedopuszczalny wniosek habeas corpus wniesiony przez chorego osadzonego, który twierdził, że pozbawienie go wolności było bezprawne z uwagi na niewłaściwe warunki osadzenia i brak odpowiedniego leczenia.
W Rosji wprowadzone ostatnio zmiany dostosowujące kodeks postępowania karnego do przepisów o stanie wojny pozwalają na zatrzymanie osoby bez postanowienia sądowego na okres do 30 dni.
RESOCJALIZACJA
Na Litwie nowe zarządzenie Dyrektora Służby Więziennej nowelizuje regulamin rad więziennych, które zostały ustanowione w celu umożliwienia osobom osadzonym wskazywanie problemów, z którymi borykają się w czasie pozbawienia wolności. Nowe przepisy przewidują między innymi, że w działania związane z resocjalizacją więźniów powinny angażować się organizacje społeczeństwa obywatelskiego, a nie tylko instytucje państwowe i samorządowe.
Również na Litwie nowe zarządzenie służb więziennych i kuratorskich aktualizuje procedurę przyjmowania więźniów do domów przejściowych i ustanawia nowe obowiązki, które więźniowie muszą spełnić, aby pozostać w takim systemie wykonywania kary.
ZMIANA SPOSOBU WYKONYWANIA KARY
W Polsce Minister Sprawiedliwości odrzucił postulat Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący cofnięcia ostatnio wprowadzonych zmian w kodeksie karnym, które umożliwiają wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o zwolnienie warunkowe.
Portugalska ustawa o amnestii zmniejszyła o rok wymiar kary za popełnione przed 19 czerwca 2023 r. przestępstwa zagrożone karą do ośmiu lat pozbawienia wolności orzeczonej wobec osób, które w momencie popełnienia przestępstwa były w wieku od 16 do 30 lat.
Brytyjski Sąd Apelacyjny wydał orzeczenie w sprawie osadzonego, który został wezwany do odbycia kary ponad sześć miesięcy po zakończeniu okresu próby ustanowionego w jednym z wydanych przeciw niemu wyroków. Sąd nie uznał pozbawienia wolności będącego następstwem złamania warunków zwolnienia warunkowego za arbitralne, ponieważ opóźnienie w wydaniu postanowienia o wykonaniu kary nie zniweczyło związku przyczynowego istniejącego pomiędzy orzeczeniem kary przez sąd a pozbawieniem wolności.
STATYSTYKI
W Mołdawii zaktualizowane statystyki pokazują, że liczba mieszkańców tego kraju jest znacznie mniejsza niż szacowano w poprzednich latach, co zmienia odsetek populacji więziennej.
TORTURY I ZŁE TRAKTOWANIE
Dotyczące Mołdawii wystąpienie do Rady Europy przygotowane przez organizację Promo-LEX wskazuje na szereg braków w krajowych przepisach dotyczących zgłaszania i karania czynów związanych z torturami i złym traktowaniem w czasie pozbawienia wolności.
ZATRUDNIENIE
Niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny uznał istniejący system wynagradzania osadzonych zatrudnionych w zakładach karnych za niekonstytucyjny i nakazał jego dostosowanie do założonego celu (resocjalizacji osadzonych) do 2025 roku.
Szczególne podziękowania za wspólne opracowanie tego podsumowania składamy naszym członkom i partnerom współpracującym!
Niniejsze podsumowanie jest finansowane przez Unię Europejską i Fundusz im. Roberta Carra. Wyrażone w nim poglądy i opinie stanowią wyłącznie poglądy i opinie autorów i nie muszą prezentować oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej lub Funduszu im. Roberta Carra. Unia Europejska, Komisja Europejska, Komisji Europejskiej i Fundusz im. Roberta Carra nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
