Celem niniejszego podsumowania przygotowanego przez European Prison Litigation Network (Europejską Sieć Litygacji Penitencjarnej), jej członków i partnerów z całej Europy jest informowanie działających w poszczególnych krajach prawników i organizacji społeczeństwa obywatelskiego o najważniejszych zmianach prawnych dotyczących więziennictwa w Europie.
Znaleźć w nim można wiadomości z 14 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z Ukrainy, Mołdawii, Gruzji, Wielkiej Brytanii i Rosji.
SPIS TREŚCI >> DYSCYPLINA, OCHRONA ZDROWIA, DŁUGOŚĆ OKRESU POZBAWIENIA WOLNOŚCI, LGBTIQA+, DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI, MATERIALNE WARUNKI POZBAWIENIA WOLNOŚCI, NGO/NHRI, PRACOWNICY WIĘZIENNICTWA, SUBKULTURA WIĘZIENNA, WIĘZIENIA W CZASIE WOJNY, ŻYCIE PRYWATNE I RODZINNE, PRAWA PROCESOWE, PROTESTY, SYSTEM WYKONYWANIA KARY, PRAWA SOCJALNE, SAMOBÓJSTWA, TORTURY I ZŁE TRAKTOWANIE, KOBIETY
PEŁNA WERSJA W JĘZYKU ANGIELSKIM >>
DYSCYPLINA
W Belgii, Najwyższy Sąd Administracyjny ograniczył możliwość przedłużania okresu kary dyscyplinarnej polegającej na umieszczeniu w celi izolacyjnej określając, że kara taka może zostać nałożona wyłącznie w przypadku, gdy w okresie izolacji popełniony zostanie czyn obejmujący istotne naruszenie nietykalności cielesnej osoby. Sąd orzekł również, że łączny okres izolacji wynikający z kilku tego typu kar nie może przekroczyć 45 dni.
OCHRONA ZDROWIA
We Włoszech jedna z organizacji pozarządowych złożyła skargi w postępowaniu administracyjnym do lokalnych organów służby zdrowia odpowiedzialnych za świadczenia opieki zdrowotnej w zakładach karnych, zarzucając im niewykonywanie powierzonych zadań.
Mołdawskie Ministerstwo Sprawiedliwości aktualizuje przepisy mające na celu ułatwienie wcześniejszych zwolnień ciężko chorych osób odbywających karę pozbawienia wolności. Inicjatywa ta, stanowiąca element szerszej reformy więziennictwa, została zainspirowana niedawno wydanym wyrokiem ETPC dotyczącym tymczasowo aresztowanej osoby, która zmarła z powodu nieodpowiedniej opieki medycznej i braku mechanizmu zwolnień osób poważnie chorych.
W Portugalii, sąd apelacyjny orzekł, że użycie kajdanek wobec osoby osadzonej poddawanej badaniu psychiatrycznemu w sytuacji, gdy względy bezpieczeństwa lub medyczne nie uzasadniają zastosowania tego środka, stawia badaną osobę w pozycji podrzędności, co może mieć wpływ na wyniki badania i skutkować nieważnością uzyskanych w ten sposób dowodów.
Również w Portugalii, sąd apelacyjny odrzucił wniosek o wcześniejsze zwolnienie 79-letniego osadzonego cierpiącego na postępującą i nieodwracalną chorobę ze względu na to, że w zakładzie karnym istniała możliwość leczenia go w sposób umożliwiający utrzymywanie go w klinicznie stabilnym stanie.
DŁUGOŚĆ OKRESU POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Czeski Sąd Konstytucyjny doprecyzował sposób obliczania dni spędzonych w areszcie domowym (stosowanym jako alternatywa dla tymczasowego aresztowania) w celu odpowiedniego skrócenia okresu orzeczonej kary.
Portugalski sąd apelacyjny orzekł, że określając liczbę dni pozbawienia wolności, w tym w okresie tymczasowego aresztowania, sądy powinny brać pod uwagę pełne okresy 24-godzinne, niezależnie od liczby dni kalendarzowych pozbawienia wolności.
LGBTIQA+
W Polsce, Helsińska Fundacja Praw Człowieka i Rzecznik Praw Obywatelskich zaapelowali do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej o podjęcie działań mających na celu zapewnienie poszanowania praw osób transpłciowych przebywających w polskich zakładach karnych, wzywając m.in. do opracowania szczegółowych wytycznych. Apel ten jest następstwem wydania pierwszego w historii wyroku ETPC w sprawie sytuacji więźnia transpłciowego w Polsce.
DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI
Niemiecki sąd ustalił dokładny kalendarz przerw w odbywaniu kary pozbawienia wolności, do których uprawnieni są osoby skazane na karę dożywotniego pozbawienia wolności, w ramach systemu wcześniejszego zwolnienia. Sąd podkreślił, że administracja więzienna powinna proaktywnie przygotowywać osadzonych odbywających długoterminowe kary do przerw w jej odbywaniu, które odgrywają kluczową rolę w uzyskaniu przez nich wcześniejszego zwolnienia.
Węgierski sąd apelacyjny udzielił zgody na warunkowe zwolnienie osoby skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 24 lat tej kary. Sąd nie uwzględnił argumentacji administracji więziennej i prokuratury i podkreślił, że decyzja o warunkowym zwolnieniu nie może opierać się wyłącznie na materialnej wadze popełnionego przestępstwa, ale musi też uwzględniać resocjalizacyjny cel kary pozbawienia wolności. Normy uniemożliwiające osobom skazanym na dożywotnie pozbawienie wolności uzyskanie dostępu do mechanizmu rewizji wyroków przez okres 25 lat są regularnie potępiane na poziomie Rady Europy.
Na Litwie uchwalono nowelizację przepisów, która pozwala osobom skazanym na karę dożywocia na korzystanie z krótkiej przerwy w odbywaniu kary w celu kontaktu z rodziną. Podczas takiej przerwy w odbywaniu kary skazani muszą być eskortowani, mieć założone kajdanki i podlegać monitoringowi elektronicznemu. Omawiana nowelizacja została przyjęte po tym, jak Sąd Konstytucyjny orzekł, że zakaz krótkoterminowych przerw w odbywaniu kary dla osób skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności jest niezgodny z konstytucją.
W Mołdawii uchwalono nowelizację prawa, która wprowadziła możliwość warunkowego zwolnienia osób skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności po upływie okresu 25 lat, podczas gdy dotychczas obowiązujące przepisy ustanawiały wymóg odbycia 30 lat tej kary.
MATERIALNE WARUNKI POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Bułgarskie sądy administracyjne wydały sprzeczne orzeczenia w przedmiocie oceny tego, czy masowe występowanie pluskiew stanowi nieludzkie i poniżające traktowanie.
W Rosji, Sąd Konstytucyjny rozszerzył zakres stosowania ustawy o tymczasowym aresztowaniu, orzekając, że ma ona zastosowanie również do tymczasowego pozbawienia wolności w przysądowych izbach zatrzymań. Oznacza to, że takie izby muszą spełniać wymagania dotyczące warunków pozbawienia wolności oraz że osoby w nich przetrzymywane są uprawnione do dochodzenia odszkodowania za niezgodne z normami warunki pozbawienia wolności.
NGO/NHRI
W Bułgarii, sąd administracyjny po raz pierwszy nakazał organizacji pozarządowej złożenie sprawozdania z kontroli warunków osadzenia w kontekście wniosku o ustanowienie zabezpieczenia złożonego przez więźniów, którzy złożyli skargę na warunki osadzenia.
Portugalski Krajowy Mechanizm Prewencji opublikował sprawozdanie z działalności w 2023 r., w którym opisał główne kwestie wpływające na system więziennictwa (w tym materialne warunki pozbawienia wolności, zagadnienia dyscyplinarne, dochodzenia w sprawach zarzutów złego traktowania, opiekę zdrowotną, a także sytuację osób osadzonych znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji ze względu na narodowość, wiek, ograniczenia mobilności, niepełnosprawność lub orientację seksualną).
PRACOWNICY WIĘZIENNICTWA
Izba niższa parlamentu Hiszpanii przyjęła projekt ustawy uznającej pracowników służby więziennej za funkcjonariuszy organów porządku publicznego.
SUBKULTURA WIĘZIENNA
Rząd mołdawski zorganizował konsultacje na temat opracowanego przez siebie planu działań dotyczących subkultury więziennej na lata 2024-2027.
WIĘZIENIA W CZASIE WOJNY
W ramach największej od zakończenia zimnej wojny wymiany więźniów między Rosją a Stanami Zjednoczonymi i krajami europejskimi przekazano 24 osoby.
ŻYCIE PRYWATNE I RODZINNE
Na Węgrzech, zarządzenie wydane przez służbę więzienną zezwala niektórym osadzonym na krótki kontakt fizyczny z osobami odwiedzającymi na początku i końcu widzeń.
Polski Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował pismo do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, w którym zwrócił uwagę na problemy, z jakimi borykają się osoby osadzone pragnące zawrzeć związek małżeński. Są to m.in. nieuzasadnione odmowy wydania zgody na zawarcie związku małżeńskiego, przenoszenie osadzonych do innej placówki na krótko przed datą ślubu, wymóg udowodnienia zamiaru zawarcia związku małżeńskiego, obowiązek noszenia uniformu więziennego podczas uroczystości oraz niemożność świętowania tego wydarzenia z członkami rodziny.
W Rosji wprowadzone ostatnio zmiany w prawie zezwalają osobom osadzonym w aresztach śledczych na widzenia skrócone i małżeńskie.
Niedawno uchwalona nowelizacja ukraińskich przepisów przyznała niektórym kategoriom osób osadzonych zwiększone możliwości korzystania z telefonów i laptopów oraz otrzymywania dokumentów elektronicznych.
PRAWA PROCESOWE
Belgijskie organy sądowe rozpatrujące skargi więźniów na decyzje dyrektorów zakładów karnych nie mogą już zastępować unieważnionych decyzji dotyczących szczególnego systemu odbywania kary. Mogą jedynie nakazać dyrektorowi zakładu karnego wydanie nowej decyzji lub unieważnienie istniejącej.
W Rosji, nowelizacja przepisów spowodowała dziesięciokrotny wzrost niektórych opłat sądowych w postępowaniach cywilnych i administracyjnych, a także wprowadziła nowe opłaty za inne rodzaje postępowań. Utrudni to dostęp do systemu sądowego osobom znajdującym się w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej, w tym więźniom.
Hiszpańska administracja penitencjarna poleciła wszystkim zakładom karnym udostępnienie osobom osadzonym i ich pełnomocnikom przestrzeni do spotkań pozbawionych barier fizycznych, a także umożliwienie im korzystania z laptopów.
PROTESTY
W okresie letnim w dwóch rosyjskich zakładach karnych doszło do zamieszek, podczas których wzięto zakładników. Według ekspertów wypadki te wskazują na strukturalne braki w rosyjskim systemie penitencjarnym, w tym korupcję wśród personelu więziennego i jego brutalność wobec osób osadzonych.
SYSTEM WYKONYWANIA KARY
W Belgii stworzono specjalny system wykonywania kary dla osób odbywających karę pozbawienia wolności, które stwarzają „realne i poważne” zagrożenie dla bezpieczeństwa ze względu na swoje powiązania z przestępczością zorganizowaną i handlem narkotykami.
W Hiszpanii administracja penitencjarna wydała polecenie uregulowania i ujednolicenia warunków bytowych osób odbywających karę pozbawienia wolności w systemie otwartym.
PRAWA SOCJALNE
W niemieckim kraju związkowym Nadrenii Północnej-Westfalii przyjęto projekt ustawy o zmianie systemu wynagradzania osób osadzonych zatrudnionych w zakładach karnych. Inicjatywa ta jest następstwem niedawno wydanego orzeczenia Federalnego Sądu Konstytucyjnego, który uznał obowiązujący system za niezgodny z ustawą zasadniczą.
Również w Niemczech, w odpowiedzi parlamentarną interpelację dotyczącą kwestii włączenia osób osadzonych do państwowego systemu emerytalnego, rząd federalny stwierdził, że takie rozwiązanie służyłoby resocjalizacji więźniów, ale kwestie uregulowania i wykorzystywania składek na ubezpieczenie leżą w zakresie obowiązków krajów związkowych.
SAMOBÓJSTWA
Niedawno opublikowane statystki dotyczące Włoch wskazują na wzrost liczby samobójstw popełnianych przez osoby osadzone i pracowników więziennictwa, co jest przypisywane przeludnieniu i złym warunkom panującym w zakładach karnych w tym kraju.
TORTURY I ZŁE TRAKTOWANIE
Polskie Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło plany nowelizacji kodeksu karnego, na mocy której tortury staną się przestępstwem sui generis, zgodnie z wymogami Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur.
Również w Polsce, Rzecznik Praw Obywatelskich wezwał Ministerstwo Sprawiedliwości do podjęcia działań w celu zmiany sposobu dokumentowania obrażeń osób osadzonych i dostosowania tych procedur do standardów międzynarodowych.
Portugalski Krajowy Mechanizm Prewencji stwierdził, że personel więzienny nie posiada wiedzy na temat procedur zgłaszania dowodów lub zarzutów złego traktowania kierownictwu zakładu karnego lub prokuraturze.
KOBIETY
Raport opublikowany przez litewskiego Rzecznika Praw Obywatelskich ujawnia problemy systemowe w zakładach karnych dla kobiet, zwłaszcza w obszarze opieki zdrowotnej i leczenia uzależnień.
Szczególne podziękowania za wspólne opracowanie tego podsumowania składamy naszym członkom i partnerom współpracującym!
We współpracy z
Projekt finansowany przez Unię Europejską i Fundusz im. Roberta Carra. Wyrażone w nim poglądy i opinie stanowią jednak wyłącznie poglądy i opinie autorów i nie muszą prezentować oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej lub Funduszu im. Roberta Carra. Unia Europejska i Fundusz im. Roberta Carra nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
