Celem niniejszego podsumowania przygotowanego przez European Prison Litigation Network (Europejską Sieć Litygacji Penitencjarnej), jej członków i partnerów jest informowanie działających w poszczególnych krajach prawników i organizacji społeczeństwa obywatelskiego o najważniejszych zmianach prawnych dotyczących więziennictwa w Europie.
Podsumowanie to zawiera wiadomości z 14 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z Ukrainy, Mołdawii, Wielkiej Brytanii i Rosji.
PEŁNA WERSJA DOSTĘPNA W JĘZYKU ANGIELSKIM >>
KONTAKTY ZE ŚWIATEM ZEWNĘTRZNYM
W Niemczech Wyższy Sąd Okręgowy ponownie przywołał zasadę, zgodnie z którą odrzucając wniosek o przerwę w odbywaniu kary, administracja zakładu karnego musi powołać się na konkretne okoliczności uzasadniające istnienie ryzyka ucieczki lub popełnienia kolejnych przestępstw.
Prokuratura Najwyższego Sądu Cywilnego i Karnego Grecji wydała okólnik dotyczący przysługującego osobom osadzonym prawa do odwiedzenia ciężko chorych bliskich krewnych i uczestniczenia w pogrzebach zmarłych bliskich krewnych. Okólnik ten został wydany po opublikowaniu wyroku ETPC, w którym stwierdzono naruszenie dotyczące osadzonego, który nie mógł odwiedzić swojej chorej matki, a później uczestniczyć w jej pogrzebie.
Polski Rzecznik Praw Obywatelskich wydał oświadczenie krytykujące ostatnie zmiany w Kodeksie karnym wykonawczym, które w praktyce ograniczają dostęp osadzonych do komunikacji telefonicznej.
W Rumunii, zgodnie z zaleceniem tamtejszego ombudsmana, władze penitencjarne skróciły – z 30 do siedmiu dni – termin, w którym należy dostarczyć osobom osadzonym koperty i znaczki pocztowe.
Hiszpański Sąd Najwyższy orzekł, że zakłady karne muszą rozpatrzeć złożone przez osadzonych wnioski o krótkoterminowe przerwy w odbywaniu kary w terminie trzech miesięcy – z wyłączeniem szczególnych przypadków. Sześciomiesięczny okres zakwestionowany w omawianej sprawie przez stronę skarżącą został uznany za nadmiernie długi.
W Ukrainie, dekretem ustanowiono pilotażowy projekt świadczenia płatnych usług na rzecz osób tymczasowo aresztowanych obejmujących m.in. dostęp do Internetu i komunikacji telefonicznej. Dekret ten budzi wątpliwości dotyczące zapewnienia prywatności osób zatrzymanych, a także późniejszego przechowywania i zarządzania zapisami ich prywatnej komunikacji.
WARUNKI POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Belgijska Komisja ds. Skarg stwierdziła, że warunki osadzenia osoby umieszczonej w przeludnionej celi naruszały art. 3 EKPC. W ten sposób Komisja, co do zasady odpowiedzialna za weryfikację indywidualnych decyzji podejmowanych przez dyrektorów zakładów karnych, zajęła się występującym w belgijskich więzieniach problemem o charakterze strukturalnym. Również w Belgii opublikowano roczne sprawozdania Komisji Nadzoru Penitencjarnego, której zadaniem jest monitorowanie warunków pozbawienia wolności.
Francuski Najwyższy Sąd Administracyjny orzekł na korzyść organizacji pozarządowych, które złożyły skargę w przedmiocie fatalnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności w jednym z tamtejszych zakładów karnych, i nakazał pilne podjęcie środków zaradczych. W swoim rozstrzygnięciu Sąd wziął pod uwagę ustalenia z wizytacji zakładu karnego przez jedną z parlamentarzystek, które przeczyły restrykcyjnemu stanowisku wyrażonemu w sprawie przez sąd administracyjny pierwszej instancji.
Również we Francji jeden z sądów administracyjnych pierwszej instancji nakazał państwu podjęcie pilnych działań w celu poprawy warunków odbywania kary pozbawienia wolności w innym zakładzie karnym. W swoim orzeczeniu sąd ten przywołał niepokojące wnioski wyciągnięte przez francuski KMP po wizytacji przedmiotowego zakładu karnego, która odbyła się kilka miesięcy wcześniej.
Niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny orzekł, że osadzeni mogą zaskarżyć decyzję o ich przeniesieniu do innej placówki również już po dokonaniu przeniesienia.
W Litwie, nastąpi otwarcie siódmego domu przejściowego, którego działalność będzie koncentrować się na przygotowaniu osób osadzonych do zwolnienia.
Polski Rzecznik Praw Obywatelskich wydał oświadczenie krytykujące praktykę odmawiania osadzonym przebywającym w półotwartych placówkach penitencjarnych prawa do noszenia własnych ubrań.
W Hiszpanii, protokół podpisany przez hiszpańską Centralną Administrację Więzienną i Administrację Więzienną Kraju Basków ustalił „optymalną” i „operacyjną” (tj. maksymalną) liczbę osób osadzonych dla każdego z trzech zakładów karnych funkcjonujących w tym regionie.
ZDROWIE
W Austrii, w wyniku nowelizacji Kodeksu karnego i Ustawy o zakładach karnych, we wrześniu 2023 r. może dojść do zwolnienia dziesiątek osób pozbawionych wolności w systemie aresztu prewencyjnego, które nie zostały odpowiednio przygotowane do reintegracji ze społeczeństwem.
W Bułgarii, sąd administracyjny uznał za dopuszczalną skargę niepełnosprawnej osadzonej, która doświadczyła nieludzkiego i poniżającego traktowania z uwagi na to, że administracja zakładu karnego uniemożliwiła jej stawienie się przed właściwą komisją w celu uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. Ostatecznie administracja więzienna podjęła właściwe działania, a sąd umorzył postępowanie bez zbadania istoty sprawy.
Litewska rzecznik praw obywatelskich opublikowała raport stwierdzający szereg niedociągnięć dotyczących prewencji i leczenia chorób zakaźnych w warunkach pozbawienia wolności (chodzi o wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, gruźlicę, HIV/AIDS i choroby przenoszone drogą płciową).
W Mołdawii, system opieki zdrowotnej w zakładach karnych nadal boryka się z różnymi nieprawidłowościami, co podkreślono w niedawnym wspólnym przedłożeniu wniesionym do ONZ przez Promo-LEX i EPLN.
Polskie Ministerstwo Sprawiedliwości sprzeciwiło się propozycji zapewnienia osobom osadzonym nieinwazyjnych metod diagnozowania zapalenia wątroby typu C, argumentując, że świadczenia medyczne oferowane więźniom nie powinny różnić się od tych dostępnych w powszechnym systemie opieki zdrowotnej.
W Portugalii sąd apelacyjny odrzucił wniosek osadzonego, który wystąpił o przeniesienie ze szpitala więziennego do ogólnodostępnego szpitala psychiatrycznego w celu odbywania tam kary po tym, jak został zaatakowany przez współosadzonych.
CUDZOZIEMCY POZBAWIENI WOLNOŚCI
Rząd węgierski przyjął dekret nakazujący zwolnienie pozbawionych wolności cudzoziemców uznanych za winnych popełnienia przestępstwa przemytu ludzi. Osoby zwolnione w ramach tego nowego mechanizmu mają opuścić kraj w terminie trzech dni, jednak w praktyce pozostają one bez jakiegokolwiek nadzoru.
DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI
W Niemczech, Federalny Sąd Konstytucyjny orzekł, że rozpatrując wnioski o zwolnienie warunkowe osób odbywających karę dożywotniego pozbawienia wolności, właściwe sądy muszą wziąć pod uwagę wiek i oczekiwaną długość życia wnioskodawcy, a także ryzyko ponownego popełnienia przestępstwa oraz długość okresu dotychczas odbytej kary.
ETPC zakomunikował rządowi Mołdawii sprawę dotyczącą dostępu do edukacji osadzonego odbywającego karę dożywotniego pozbawienia wolności.
PRAWO KARNE
W Czechach, rząd ogłosił szereg zmian w kodeksie karnym wprowadzonych w celu zmniejszenie populacji osadzonych, która w tym kraju jest wyższa niż średnia unijna.
W Niemczech, pakiet projektowanych poprawek do kodeksu karnego zmienia przelicznik stosowany przy zamianie niezapłaconej grzywny na karę pozbawienia wolności. Skutkiem wejścia w życie poprawek będzie również zmniejszenie liczby osób przyjmowanych do ośrodków prowadzących terapię dla sprawców przestępstw uzależnionych od alkoholu lub narkotyków, co doprowadzi do wzrostu populacji osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków w powszechnym systemie penitencjarnym.
W Litwie, nowelizacja kodeksu karnego podwyższyła limity wartości szkody wyrządzonej w następstwie popełnienia niektórych przestępstw przeciwko mieniu, a także przestępstw gospodarczych i finansowych. Limity te stanowią przesłankę określają wagę przestępstwa. W konsekwencji mniej czynów zostanie zakwalifikowanych jako poważne przestępstwa, co wpłynie na wymiar kary pozbawienia wolności, która może zostać orzeczona za ich popełnienie.
PRACOWNICY WIĘZIENNICTWA
W Polsce, w następstwie doniesień medialnych o przypadkach zastraszania młodszych rangą funkcjonariuszy Służby Więziennej przez ich przełożonych, Rzecznik Praw Obywatelskich zażądał od Służby Więziennej dodatkowych informacji na temat skali tego zjawiska i środków podejmowanych w celu przeciwdziałania mu.
W Portugalii, dyrektor generalny tamtejszych Służb Więziennych i Resocjalizacyjnych ostrzegł przed niedoborem personelu w zakładach karnych oraz starzeniem się strażników więziennych i członków personelu technicznego, wśród których średnia wieku wynosi powyżej 50 lat.
WIĘZIENIA W CZASIE WOJNY
Grupa rosyjskich deputowanych zaproponowała nowelizację Ustawy o służbie wojskowej w celu umożliwienia zawierania umów o pełnienie służby wojskowej z osobami, które posiadają przeszłość kryminalną oraz zwolnienia skazanych, którzy podpisali umowy o pełnienie służby wojskowej. Dzieje się to w kontekście masowej rekrutacji więźniów do walki w wojnie w Ukrainie prowadzonej przez prywatną rosyjską firmę wojskową Wagner i władze Rosji.
PRAWA PROCESOWE
W Bułgarii, Bułgarski Komitet Helsiński wydał pierwszy w tym kraju Podręcznik samopomocowy prowadzenia sporów sądowych dla osób osadzonych.
Również w Bułgarii sądy administracyjne w dalszym ciągu przyznają osobom osadzonym przetrzymywanym w złych warunkach bardzo niskie odszkodowania za nieludzkie i poniżające traktowanie.
W Polsce, Rzecznik Praw Obywatelskich wezwał do zmian w procedurze kierowania skarg w zakładach karnych, zwracając uwagę, że zmiany legislacyjne uchwalone w 2022 r. sprawiły, iż obecny system nie zapewnia dokładnego i skutecznego badania skarg.
W Portugalii, sąd apelacyjny orzekł, że w sytuacji, w której osoby odbywające karę pozbawienia wolności w systemie aresztu domowego nie wywiązały się z nałożonych nań obowiązków przez co mogą zostać skierowane do odbycia kary w systemie zamkniętym, właściwy sąd musi ich wysłuchać, pod rygorem unieważnienia postępowania, oraz należycie uzasadnić podjęte rozstrzygnięcie.
PRAWO GŁOSU
W Bułgarii, dziesiątki osób osadzonych, którym uniemożliwiono głosowanie w wyborach parlamentarnych w kwietniu 2023 r., skierowały skargi do ETPCz.
Prokuratura Najwyższego Sądu Cywilnego i Karnego Grecji uznała za nieistniejącą dodatkową karę pozbawienia praw do głosowania nałożoną na niektórych więźniów przed wejściem w życie nowego kodeksu karnego. W następstwie tej decyzji, osoby osadzone w greckich więzieniach mogły wziąć udział w tamtejszych wyborach parlamentarnych, które odbyły się w maju 2023 r.
BEZPIECZEŃSTWO
Belgijski sąd apelacyjny orzekł, że rewizje osobiste prowadzone w pozycji klęczącej, którym poddano oskarżonych o przeprowadzenie zamachów bombowych w Brukseli w 2016 r. przed przewiezieniem ich na rozprawę sądową, nie miały podstawy prawnej i nakazał władzom belgijskim zaprzestanie tej praktyki.
Na Węgrzech, rząd opublikował projekt ustawy o zmianie Ustawy o zakładach karnych. Projekt ustawy proponuje wprowadzenie systemu oceny osób pozbawionych wolności, których zachowanie, w połączeniu z mechanizmem przyznawania lub odejmowania punktów, będzie determinowało ich klasyfikację i umieszczenie w poszczególnych systemach wykonywania kary.
W Hiszpanii, Katalońska Administracja Penitencjarna i kilka związków zawodowych funkcjonariuszy więziennych uzgodniły plan działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa w katalońskich zakładach karnych, który został mocno skrytykowany przez lokalne organizacje pozarządowe. Również w Hiszpanii, rząd regionu Katalonii zawarł umowę z prywatną firmą z branży ochrony na opracowanie systemu sztucznej inteligencji, który, bazując na analizie biometrycznej, ma przewidywać występowanie niebezpiecznych incydentów w jednym z lokalnych zakładów karnych.
W Zjednoczonym Królestwie, zmiany w przepisach dyscyplinarnych obowiązujących w zakładach karnych i zakładach poprawczych uprawniają sąd do oceny, czy sprawa została do niego prawidłowo skierowana. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, sąd może zwrócić sprawę do dyrektora zakładu karnego.
ZMIANA SPOSOBU WYKONYWANIA KARY
Rosyjski Sąd Konstytucyjny przedstawił wytyczne dotyczące ponownego ustalenia wymiaru kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec osób osadzonych, które zostały omyłkowo skierowane do zakładu o ostrzejszym reżimie.
Również w Rosji, nowelizacja tamtejszego Kodeksu karnego podniosła granicę wieku, powyżej którego nie można orzec kary pracy przymusowej. Zmiana ta odzwierciedla plany rosyjskiej Służby Więziennej (FSIN) i tamtejszego Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczące aktywnego zaangażowania osób osadzonych w realizację państwowych i prywatnych kontraktów komercyjnych zawieranych przez ten organ.
Sąd wyższej instancji (High Court) w Zjednoczonym Królestwie stwierdził bezprawność przepisów regulaminu Komisji ds. Zwolnień Warunkowych uniemożliwiających funkcjonariuszom więziennym i kuratorom sądowym oraz psychologom przedstawienie opinii lub zalecenia w przedmiocie zwolnienia osoby osadzonej lub skierowania jej do odbywania kary w systemie otwartym.
Również w Zjednoczonym Królestwie, tamtejszy Sąd Najwyższy wydał wytyczne dotyczące właściwego zakresu oceny ryzyka, którą Komisja ds. Zwolnień Warunkowych powinna przeprowadzić w stosunku do osób osadzonych odbywających karę pozbawienia wolności o ściśle określonym wymiarze, oraz sposobu rozpatrywania nieudowodnionych oskarżeń kierowanych wobec osoby osadzonej.
SAMOBÓJSTWA
W Hiszpanii, baskijskie władze penitencjarne przyjęły nową procedurę zapobiegania samobójstwom w zakładach karnych. Procedura ta wzmacnia między innymi rolę tak zwanych „osadzonych wspierających”, których zadaniem jest pomoc i towarzyszenie współwięźniom z tendencjami samobójczymi i którzy otrzymają specjalne szkolenie i wynagrodzenie za wykonywanie tych zadań.
TORTURY I ZŁE TRAKTOWANIE
W Ukrainie ustanowiono nową procedurę przymusowego karmienia osób osadzonych, które odmawiają przyjmowania posiłków. Z uwagi na liczne uchybienia, uprawnione jest twierdzenie, że nowa procedura nie spełnia wymogów stawianych w wytycznych ETPCz i CPT.
Szczególne podziękowania za wspólne opracowanie tego podsumowania składamy naszym członkom i partnerom współpracującym!
We współpracy z
Niniejsze podsumowanie jest finansowane przez Unię Europejską i Fundusz im. Roberta Carra. Wyrażone w nim poglądy i opinie stanowią wyłącznie poglądy i opinie autorów i nie muszą prezentować oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej lub Funduszu im. Roberta Carra. Unia Europejska, Komisja Europejska, Komisji Europejskiej i Fundusz im. Roberta Carra nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
