Celem niniejszego podsumowania przygotowanego przez European Prison Litigation Network (Europejską Sieć Litygacji Penitencjarnej), jej członków i partnerów jest informowanie działających w poszczególnych krajach prawników i organizacji społeczeństwa obywatelskiego o najważniejszych zmianach prawnych dotyczących więziennictwa w Europie.
Podsumowanie to zawiera wiadomości z 14 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z Ukrainy, Mołdawii, Wielkiej Brytanii i Rosji.
KONTAKTY ZE ŚWIATEM ZEWNĘTRZNYM
W Niemczech administracja zakładu karnego ograniczyła możliwości telefonicznych kontaktów osób osadzonych ze zrzeszającym ich związkiem ponieważ numer telefonu tej organizacji rzekomo należał do dziennikarza. Władze argumentowały, że osadzeni, których dotyczą ograniczenia, mogą kontaktować się ze związkiem za pośrednictwem poczty elektronicznej.
Litewska Służba Więzienna zrealizowała w wileńskim zakładzie karnym pilotażowy projekt, w ramach którego więźniowie objęci wzmożonym nadzorem otrzymują jedynie skany kierowanych do nich listów, co ma na celu ograniczenie dostępu więźniów do narkotyków i substancji psychotropowych.
W Portugalii rząd ogłosił otwarty przetarg na instalację telefonów stacjonarnych w celach więziennych, które mają umożliwić osobom osadzonym wykonywanie połączeń z wcześniej zatwierdzonymi numerami przez czas określony przez administrację więzienną, na własny koszt. Inicjatywa ta, której celem jest ułatwienie osadzonym kontaktów ze światem zewnętrznym, nie dotyczy osób przebywających w działającym w tym kraju zakładzie karnym o zaostrzonym rygorze.
WARUNKI POZBAWIENIA WOLNOŚCI
W Bułgarii niedawno wydane wyroki sądów administracyjnych pokazują rozbieżne podejście do kwestii cel opanowanych przez insekty i osadzonych pogryzionych przez pluskwy.
Rząd węgierski przedłożył Komitetowi Ministrów Rady Europy nowe sprawozdanie z działań, w którym stwierdza, że rozwiązał strukturalne problemy dotyczące warunków osadzenia wskazane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka i wzywa do zakończenia najważniejszych postępowań dotyczących tego zagadnienia.
DYSCYPLINA
Ostatnio wydane wyroki bułgarskich sądów administracyjnych konsolidują orzecznictwo pozbawiające osoby osadzone uprawnienia występowania o przeprowadzenie kontroli sądowej postanowień o nałożeniu kar dyscyplinarnych innych niż umieszczenie w celi izolacyjnej.
ZDROWIE
Uchwała czeskiego Sądu Konstytucyjnego potwierdziła, że niepalące osoby osadzone muszą być przetrzymywane oddzielnie od palących więźniów, co ma na celu ochronę zdrowia tej pierwszej grupy osadzonych.
W Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł kwestię pielęgniarek orzekających o tym, czy więźniowie nadają się do transportu, co narusza wewnętrzne przepisy więzienne stanowiące, że należy to do kompetencji lekarza.
Również w Polsce Ministerstwo Zdrowia i Centralny Zarząd Służby Więziennej podpisały porozumienie o realizacji programu leczenia przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu C w zakładach karnych.
Hiszpańskie Towarzystwo Psychiatrii Sądowej i Towarzystwo Medycyny Penitencjarnej opublikowały białą księgę na temat opieki zdrowotnej nad osobami z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi przebywającymi w hiszpańskich ośrodkach penitencjarnych, której celem jest dostarczenie decydentom, środowisku naukowemu i szerokiej publiczności informacji na temat osiągnięć i wyzwań związanych z leczeniem osób osadzonych, które cierpią na zaburzenia zdrowia psychicznego. W raporcie szczególnie krytycznie oceniono dwa hiszpańskie więzienne szpitale psychiatryczne i sposób ich funkcjonowania.
LGBTQIA+
W Niemczech berliński rząd krajowy przedstawił dane liczbowe dotyczące transpłciowych, interpłciowych i niebinarnych osób osadzonych. Wynika z nich, że około 0,1% z 4200 skazanych odbywających karę w tym kraju związkowym przebywa w zakładach karnych, które nie odpowiadają ich płci biologicznej zarejestrowanej w momencie urodzenia.
DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI
W Polsce Helsińska Fundacja Praw Człowieka złożyła opinię przyjaciela sądu w sprawie kobiety skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności z możliwością ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po upływie 50 lat. W opinii podkreśla się, że taka kara skutecznie pozbawia osadzoną realnej możliwości uzyskania zwolnienia.
NHRI/KMP
W Belgii Centralny Rada ds. Nadzoru Penitencjarnego opublikowała raport za 2022 rok. Raport koncentruje się na przeludnieniu więzień, które od lat jest stałym problemem w Belgii, i krytykuje ostatnio wprowadzone środki, które mogą jeszcze bardziej zaostrzyć to zjawisko (zwiększenie liczby orzeczonych kar izolacyjnych, rozbudowa infrastruktury więziennej).
W Niemczech Rzecznik Praw Obywatelskich (Strafvollzugsbeauftragter) NadreniiPółnocnej-Westfalii, po zauważeniu spadku liczby skarg otrzymywanych od osób osadzonych, bada możliwość wywierania przez personel więzienny presji na osadzonych chcących złożyć skargę.
W Polsce Krajowy Mechanizm Prewencji opublikował raport za rok 2022. Oprócz wskazania utrzymujących się problemów (od przypadków tortur i złego traktowania po nieproporcjonalne użycie środków przymusu), w raporcie skrytykowano ostatnie zmiany, które ograniczają dostęp osób osadzonych do połączeń telefonicznych i rozszerzają możliwość stosowania środków bezpieczeństwa w zakładach karnych bez należytego uzasadnienia.
PRZELUDNIENIE
Wprowadzona w Belgii reforma, która likwiduje istniejącą dotychczas możliwość dostosowania ab initio wymiaru kar pozbawienia wolności orzeczonych na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat, prawdopodobnie zwiększy i tak już wysoki poziom przeludnienia tamtejszych zakładów karnych.
Francuski Krajowy Mechanizm Prewencji wydał opinię na temat przeludnienia zakładów karnych, które utrzymuje się w tym kraju od lat, i wezwał władze do opracowania obowiązkowego mechanizmu regulującego kwestię populacji więziennej. Raport na ten temat opublikował również Trybunał Obrachunkowy, poddając krytycznej analizie przyczyny przeludnienia zakładów karnych oraz podjęte do tej pory środki zaradcze.
WIĘZIEŃ W CZASIE WOJNY
We Francji Sąd Kasacyjny odrzucił wniosek o ekstradycję wydany przez rząd ukraiński, ze względu na wynikające z wprowadzonego na Ukrainie stanu wojennego zmiany w przepisach dotyczących tymczasowego aresztowania. Przepisy te umożliwiają zatrzymanie oskarżonych bez postanowienia sędziego, a także zawieszenie postępowania przygotowawczego i przedłużenie tymczasowego aresztowania na mocy decyzji prokuratora, jeśli wymagają tego wojenne okoliczności.
W Rosji przyjęto poprawki do Dekretu o rejestracji wojskowej w celu legalizacji rekrutacji więźniów do sił zbrojnych.
Również w Rosji ujawniony projekt rozporządzenia w sprawie organizacji złożonych z więźniów batalionów uczestniczących w działaniach wojennych w Ukrainie, który zawiera szczegółowe informacje na temat historii i funkcjonowania tych jednostek.
ŻYCIE PRYWATNE I RODZINNE
Niedawno wydany wyrok brytyjskiego Sądu Najwyższego wyraźnie określa kryteria, jakie powinny spełniać osoby osadzone ubiegające się o zapłodnienie in vitro. W orzeczeniu wskazano również rodzaje problemów, które wnioskodawcy będą musieli rozwiązać i przezwyciężyć.
SYSTEM ODBYWANIA KARY
Na Węgrzech nowa ustawa wprowadziła punktowy schemat kar i nagród, który określa system, w którym więźniowie odbywać będą karę.
Szeroko zakrojona reforma prawa penitencjarnego rozważana w Litwie umożliwiłaby przeniesienie osoby osadzonej odbywającej karę w systemie otwartym do placówki półotwartej w przypadku nieusprawiedliwionego niestawienia się w miejscu pozbawienia wolności w wyznaczonym terminie. Ponadto reforma zakłada, że więźniowie odsiadujący wyroki za zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne nie będą mogli ubiegać się o zwolnienie warunkowe, a także zmieni sposób, w jaki osoby osadzone otrzymują wynagrodzenie od swoich pracodawców.
Również w Litwie, Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadziło poprawki do swojego projektu utworzenia służby kuratorskiej i domu przejściowego w okręgu kowieńskim w reakcji na protesty mieszkańców.
ZMIANA SPOSOBU WYKONYWANIA KARY
W Belgii otwarto drugi dom przejściowy. Te niewielkie obiekty (każdy przeznaczony ok. 15 osób) są przeznaczone dla odbywających wieloletnie wyroki osób, które zbliżają się do końca orzeczonej kary i mają pomóc takim osadzonym w reintegracji ze społeczeństwem. Placówki te stały się przedmiotem krytyki z uwagi na ich status prawny, który wpływa na prawa osób w nich przebywających, a także ze względu na fakt, że są obsługiwane przez prywatną firmę.
W Zjednoczonym Królestwie Sekretarz Stanu ds. Sprawiedliwości ustanowił nowe wytyczne dotyczące przekazywania osób osadzonych odbywających kary bezterminowego pozbawienia wolności do odbywania kary w systemie otwartym. W nowych wytycznych usunięto niejasne kryterium, zgodnie z którym takie przekazanie nie może „podważać zaufania publicznego do systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych”, pozostawiając jednak Sekretarzowi Stanu szeroką swobodę decyzyjną w zakresie odmowy przekazania.
SZCZEGÓLNE KATEGORIE OSÓB OSADZONYCH
Belgijski Trybunał Konstytucyjny z mocą wsteczną uchylił przepis wyłączający możliwość przedterminowego zwolnienia cudzoziemców nieposiadających prawa pobytu w przypadku przeludnienia zakładu karnego.
W Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do władz penitencjarnych o zorganizowanie szkoleń dla funkcjonariuszy Służby Więziennej w zakresie właściwego traktowania osób osadzonych należących do mniejszości etnicznych. Posunięcie to wynika z doniesień, zgodnie z którymi więźniowie romscy byli narażeni na nieodpowiednie postawy ze względu na swoje pochodzenie etniczne, zarówno ze strony personelu więziennego, jak i innych osadzonych.
TORTURY I ZŁE TRAKTOWANIE
W Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na nieprawidłową praktykę odrzucania przez dyrektorów zakładów karnych składanych przez więźniów wniosków o zabezpieczenie nagrań z monitoringu z uwagi na rzekomo obowiązującą zasadę, że wnioski takie mogą być składane wyłącznie przez uprawnione instytucje (policję, prokuraturę i sądy).
ZATRUDNIENIE
Hiszpański Sąd Najwyższy orzekł, że w przypadku bezprawnego rozwiązania umowy osoba osadzona może nie tylko skorzystać z prawa do przywrócenia do pracy, ale również domagać się odszkodowania pieniężnego. Odszkodowanie musi odpowiadać kwocie wynagrodzenia, którego więzień nie otrzymał ze względu na rozwiązanie umowy.
Szczególne podziękowania za wspólne opracowanie tego podsumowania składamy naszym członkom i partnerom współpracującym!
Niniejsze podsumowanie jest finansowane przez Unię Europejską i Fundusz im. Roberta Carra. Wyrażone w nim poglądy i opinie stanowią jednak wyłącznie poglądy i opinie autorów i nie muszą prezentować oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej lub Funduszu im. Roberta Carra. Unia Europejska i Fundusz im. Roberta Carra nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
