Celem niniejszego podsumowania przygotowanego przez European Prison Litigation Network (Europejską Sieć Litygacji Penitencjarnej), jej członków i partnerów z całej Europy jest informowanie działających w poszczególnych krajach prawników i organizacji społeczeństwa obywatelskiego o najważniejszych zmianach prawnych dotyczących więziennictwa w Europie.
Znaleźć w nim można wiadomości z 14 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z Ukrainy, Mołdawii, Wielkiej Brytanii i Rosji.
TEMATYKA >> DYSCYPLINA, OCHRONA ZDROWIA, INTERNET, NIELETNI, DŁUGOŚĆ OKRESU POZBAWIENIA WOLNOŚCI, LGBTQIA+, DŁUGIE WYROKI, MATERIALNE WARUNKI POZBAWIENIA WOLNOŚCI, PRAWO KARNE, SUBKULTURA WIĘZIENNA, WIĘZIENIA W CZASIE WOJNY, ŻYCIE PRYWATNE I RODZINNE, PRAWA PROCESOWE, SYSTEM WYKONYWANIA KARY, ŚRODKI ODWOŁAWCZE, ZMIANA SPOSOBU WYKONYWANIA KARY, PRAWA SOCJALNE, TORTURY I ZŁE TRAKTOWANIE, ZMIANA MIEJSCA ODBYWANIA KARY
PEŁNA WERSJA W JĘZYKU ANGIELSKIM >>
DYSCYPLINA
We Francji dekretem określono warunki stosowania alternatywnych postępowań dyscyplinarnych, ustanowionych ustawą w listopadzie 2023 .
OCHRONA ZDROWIA
W Czechach kompetencja zarządzania świadczeniami opieki zdrowotnej w zakładach karnych przechodzi ze Służby Więziennej na rzecz specjalnej jednostki w ramach Ministerstwa Sprawiedliwości, co ma ułatwić współpracę z cywilnymi placówkami ochrony zdrowia i poprawić standard więziennej opieki zdrowotnej.
W Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich przesłał do Ministerstwa Sprawiedliwości propozycję wyznaczenia obszarów priorytetowych w trwającej reformie systemu opieki zdrowotnej w zakładach karnych. RPO poruszył między innymi kwestię zaangażowania pielęgniarek i ratowników medycznych w realizację zadań związanych z bezpieczeństwem (takich jak nadzorowanie widzeń, rewizje osobiste czy przeszukiwania cel), co może uniemożliwić nawiązanie przez takie osoby opartych na zaufaniu relacji z osadzonymi.
W Portugalii resorty właściwe do spraw zdrowia i sprawiedliwości utworzyły grupę roboczą ds. więziennej opieki zdrowotnej. Grupa ta ma między innymi zajmować się koordynowaniem działań służb zaangażowanych w planowane przeniesienie kompetencji w zakresie więziennej opieki zdrowotnej do Ministerstwa Zdrowia.
W Hiszpanii, w odpowiedzi na niedawno opublikowane dane pokazujące, że liczba lekarzy więziennych zmniejszyła się w ciągu ostatniej dekady o połowę, Hiszpańskie Towarzystwo Penitencjarnej Opieki Zdrowotnej wezwało władze do realizacji przepisów ustawy z 2003 r., która nakazuje przeniesienie odpowiedzialności za więzienną opiekę zdrowotną do Ministerstwa Zdrowia.
INTERNET
W Polsce rozporządzenie Dyrektora Generalnego Służby Więziennej umożliwia osobom osadzonym uzyskiwanie dostępu do wybranych stron internetowych, w tym niektórych stron internetowych Organizacji Narodów Zjednoczonych i europejskich organów monitorowania praw człowieka.
NIELETNI
W wyniku niedawnej reformy włoskiego prawa karnego, która zaostrzyła kary orzekana w postępowaniu w sprawach nieletnich, w placówkach izolacyjnych przeznaczonych dla nieletnich po raz pierwszy od 1988 roku odnotowano przeludnienie.
DŁUGOŚĆ OKRESU POZBAWIENIA WOLNOŚCI
W Rosji Trybunał Konstytucyjny orzekł, że skazani przebywający w aresztach śledczych (np. na potrzeby śledztwa) nie mogą korzystać ze standardowego przelicznika zaliczenia długości okresu tymczasowego aresztowania na poczet ostatecznego wymiaru kary w przypadku ponownego skazania.
LGBTQIA+
Dyrektor Generalny polskiej Służby Więziennej ogłosił powołanie interdyscyplinarnego zespołu do spraw analizy sytuacji więźniów transpłciowych, którego zadaniem będzie wypracowanie rozwiązań zapewniających takim skazanym odpowiednie warunki odbywania kary pozbawienia wolności.
DŁUGIE WYROKI
W Zjednoczonym Królestwie przyjęto przepisy likwidujące możliwość orzekania kary pozbawienia wolności w celu ochrony ogółu społeczeństwa (IPP), czyli sankcji o nieoznaczonym okresie stosowania.
MATERIALNE WARUNKI POZBAWIENIA WOLNOŚCI
W Belgii w kilku orzeczeniach sądowych stwierdzono, że wykorzystywanie „przedłużonych przerw w odbywaniu kary” przez administrację więzienną w celu ograniczenia skutków przeludnienia jest niezgodne z prawem.
W Bułgarii dwa sądy administracyjne, działające w charakterze sądów kasacyjnych, orzekły, że masowe występowanie pluskiew w zakładach karnych samo w sobie stanowi nieludzkie i poniżające traktowanie, a stwierdzenie tej okoliczności nie wymaga kumulatywnego wystąpienia dodatkowych czynników. Stanowi to ważny precedens w kontekście niejednolitego podejścia sądów administracyjnych do omawianej kwestii.
Francuski Naczelny Sąd Administracyjny, orzekając w trybie szczególnego postępowania zabezpieczającego, odrzucił wniosek o zawieszenie nowych przyjęć do zakładu karnego, w którym doszło do poważnych naruszeń praw podstawowych ze względu na warunki pozbawienia wolności i udokumentowaną historię złego traktowania osadzonych przez personel placówki. Sąd podniósł, że zawieszenie stosowania środka detencyjnego w danej placówce stanowi rozstrzygnięcie w zakresie polityki publicznej i jako takie pozostaje poza jego właściwością.
Na Węgrzech, w kraju dotkniętym problemem przeludnienia więzień, zamknięto ostatnio dwa wymagające remontu zakłady karne ze względu na obawy związane z wysokimi kosztami przywrócenia w nich odpowiednich standardów bezpieczeństwa, spełnienia wymogów długoterminowej eksploatacji i zapewnienia właściwego stanu technicznego.
PRAWO KARNE
Parlament litewski przyjął ostatnią część całościowej nowelizacji prawa karnego. Nowo uchwalone przepisy między innymi zwiększają dolną granicę zagrożenia karą za szereg poważnych przestępstw, obniżają górną granicę zagrożenia karą za inne przestępstwa oraz rozszerzają możliwość nakładania kar stanowiących alternatywę dla pozbawienia wolności.
W Polsce Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło projekt nowelizacji Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu karnego wykonawczego, których celem jest usunięcie kontrowersyjnych zmian w prawie karnym dokonanych przez poprzednią koalicję rządzącą. Kluczowe reformy obejmują zniesienie kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o zwolnienie warunkowe, stosowanie długoletnich kar pozbawienia wolności jedynie w wyjątkowych przypadkach, rozszerzenie katalogu sankcji stanowiących alternatywę dla kary pozbawienia wolności i ograniczenie stosowania tymczasowego aresztowania.
SUBKULTURA WIĘZIENNA
Na Litwie, zgodnie z zaleceniami CPT, Dyrektor tamtejszej Służby Więziennej przyjął plan ograniczania subkultury kryminalnej w więzieniach.
WIĘZIENIA W CZASIE WOJNY
Nowelizacja rosyjskiego Kodeksu karnego rozszerzyła katalog skazanych, którzy mogą być rekrutowani do służby wojskowej przez Ministerstwo Obrony, dodając do niego oskarżonych, których sprawy są rozpatrywane w postępowaniu sądowym. Nowelizacja umożliwia rekrutację około 20 tys. osadzonych w aresztach śledczych.
ŻYCIE PRYWATNE I RODZINNE
Na Węgrzech skoordynowane działania organizacji pozarządowych doprowadziły do przyjęcia nowelizacji Ustawy o więziennictwie, na mocy której uchylono ogólny zakaz kontaktu fizycznego podczas widzeń.
Polskie Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło rozpoczęcie realizacji projektu pilotażowego w zakładach karnych typu zamkniętego, celem którego jest udostępnienie osadzonym telefonów samoobsługowych w celach.
Sąd Najwyższy Rosji odszedł od dotychczasowej linii orzeczniczej i odebrał szczególnym kategoriom więźniów prawo do przeniesienia do zakładu karnego położonego bliżej miejsca zamieszkania ich rodziny.
PRAWA PROCESOWE
Niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny stwierdził, że sąd powinien był wziąć pod uwagę argumentację przedstawioną przez osadzonego odwołującego się od decyzji o przeniesieniu do innego zakładu karnego, również w sytuacji, gdy dotarła do sądu kilka minut po wyznaczonym terminie.
Na Węgrzech sąd ograniczył przesłanki odmowy dostępu do akt więziennych adwokatowi osoby skazanej.
W Polsce sąd orzekł, że krajowe ramy prawne, które uniemożliwiają osobom osadzonym na skuteczne uczestniczenie w postępowaniach prowadzonych przez organy administracji skarbowej, osobiście albo przez pełnomocnika, stanowią naruszenie ich praw konstytucyjnych.
SYSTEM WYKONYWANIA KARY
W Zjednoczonym Królestwie Sąd Apelacyjny orzekł, że Sekretarz Stanu ds. Sprawiedliwości jest jedynym organem władnym do podjęcia decyzji o przekazaniu osób osadzonych do odbywania kary w systemie otwartym i że w tym zakresie nie jest związany treścią opinii Komisji ds. Zwolnień Warunkowych.
ŚRODKI ODWOŁAWCZE
Bułgarskie sądy administracyjne ustaliły niewielką kwotę odszkodowania za nieludzkie i poniżające warunki odbywania kary pozbawienia wolności. Może to zniechęcać do stosowania środków kompensacyjnych, zwłaszcza przez osoby osadzone, które odbywały w takich warunkach karę przez krótki czas.
Nowa ustawa uchwalona w Ukrainiewprowadziła nowy środek odwoławczy dla osób odbywających karę pozbawienia wolności. Nowe przepisy ustanawiają specjalną komisję do rozpatrywania nowego typu skarg, uprawnioną do przeprowadzania inspekcji i rozmów z więźniami oraz nakazywania wdrożenia różnorodnych środków zapobiegawczych (począwszy od przeniesienia osoby osadzonej, a skończywszy na ogólnych środkach stosowanych w celu poprawy warunków w zakładach karnych).
ZMIANA SPOSOBU WYKONYWANIA KARY
W Portugalii sąd apelacyjny orzekł, że chociaż wcześniejsze przyznanie przerw w odbywaniu kary nie stanowi ustawowej przesłanki przyznania przedterminowego zwolnienia, okoliczność ta jest wyraźnym wskazaniem gotowości więźnia do reintegracji ze społeczeństwem w dłuższej perspektywie.
PRAWA SOCJALNE
W niemieckich krajach związkowych Bawaria i Hamburg przyjęto projekty ustaw zmieniające system wynagradzania osób osadzonych zatrudnionych w zakładach karnych. Inicjatywa ta jest następstwem niedawno wydanego orzeczenia Federalnego Sądu Konstytucyjnego, który uznał obowiązujący system wynagrodzeń za niezgodny z konstytucją.
W Hiszpanii, osoby skazane zwolnione z zakładu karnego utraciły prawo do specjalnego zasiłku. Zamiast tego będą musiały ubiegać się o świadczenie minimalnego dochodu podstawowego, co zdaniem niektórych organizacji społeczeństwa obywatelskiego może wydłużyć czas oczekiwania na to świadczenie i negatywnie wpłynąć na sytuację materialną ich rodzin.
Również w Hiszpanii sąd orzekł, że osoba odbywająca karę pozbawienia wolności ma prawo do zasiłku dla bezrobotnych naliczonego z tytułu czasu pracy wykonywanej w czasie pobytu w zakładzie karnym.
Wreszcie, w Hiszpanii wszedł w życie nowy okólnik regulujący kwestię zatrudnienia w katalońskich więzieniach. Według organizacji społeczeństwa obywatelskiego nowe przepisy w praktyce uniemożliwią więźniom skazanym za przestępstwa popełnione z użyciem przemocy i podejrzanym o popełnienie takich przestępstwa podejmowania pracy na niektórych stanowiskach.
TORTURY i ZŁE TRAKTOWANIE
W Niemczech, po publicznych wypowiedziach byłego lekarza więziennego na temat zarzutów dotyczących tortur i złego traktowania w objętych szczególnym nadzorem celach jednego z bawarskich zakładów karnych, lokalne Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło utworzenie interdyscyplinarnej komisji, której powierzono opracowanie wytycznych dotyczących wykorzystania i wyposażenia takich cel.
Litewska Służba Więzienna zmieniła procedurę ewidencjonowania i przechowywania dokumentacji obrażeń fizycznych doznanych przez osoby osadzone, wzmacniając rolę personelu medycznego w tym procesie.
ZMIANA MIEJSCA ODBYWANIA KARY
W Niemczech Sąd Konstytucyjny orzekł, że sądy rozpatrujące odwołania od decyzji o zmianie miejsca odbywania kary mogą nakazać w trybie zabezpieczenia ponowne przeniesienie więźnia do pierwotnego miejsca osadzenia w celu ochrony przysługujących mu praw konstytucyjnych.
Szczególne podziękowania za wspólne opracowanie tego podsumowania składamy naszym członkom i partnerom współpracującym!
We współpracy z
Projekt finansowany przez Unię Europejską i Fundusz im. Roberta Carra. Wyrażone w nim poglądy i opinie stanowią jednak wyłącznie poglądy i opinie autorów i nie muszą prezentować oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej lub Funduszu im. Roberta Carra. Unia Europejska, Komisja Europejska i Fundusz im. Roberta Carra nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
